BSE Odisha Class 10 Life Science (ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ) Chapter-6 Reproduction ( ଜନନ ) Notes

୨. ଟିସୁ ପୋଷଣ : -

• ପାରେନକାଇମା, କଲେନକାଇମା ଭଳି ଉଦ୍ଭିଦର ଜୀବନ୍ତ କୋଷ କିମ୍ବା ସେହି କୋଷଗୁଡିକରୁ ଜାତ ଉଭିଦଗୁଡିକ ପୂର୍ବବିଭବୀ ବା ସର୍ବକ୍ଷମ |

• ଉଦ୍ଭିଦର ଉକ୍ତ  ଜୀବନ୍ତ କୋଷ ଗୁଡିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପୋଷକ ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ଯୋଗାଇ ଦେଲେ ତାହା ପୁନଃ ବିଭାଜନକ୍ଷମ ହୋଇ ଏକ  ଜୀବନ୍ତ ଜୀବକୋଷ କିମ୍ବ ଜୀବନ୍ତ ଟିସୁକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଜୀବାଣୁମୁକ୍ତ ପୋଷାକ ମାଧ୍ୟମରେ ବୃଦ୍ଧି କରାଇ ଏକ ପ୍ରତିରୂପୀ  ଉଭିଦ ସୃଷ୍ଟି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ କୋଷୀୟ ଗଠନକୁ ଟିସୁ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ |

• ପ୍ରଥମେ ଉଭିଦର ଉପଯୁକ୍ତ ସୁସ୍ଥ ଓ ତରୁଣଅଂଶ ଚୟନ କରାଯିବା ପରେ ଉଭିଦରୁ ଅଲଗା କରାଯାଏ | ଏହାକୁ ଏକ୍ସପ୍ଲାଣ୍ଟ କୁହାଯାଏ |

• ଏକ୍ସପ୍ଲାଣ୍ଟକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପୋଷାକରେ ସ୍ଥାପନ କରିବା ପରେ ସେଥିରୁ କାଲସ ବାହାରେ , କାଲସକୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହରମୋନ୍ ଥିବା ପୋଷକ ମଧ୍ୟକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିବା ଫଳରେ ପୁନକର୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ସେଥିରୁ ଚାରା ଉଦ୍ଭିଦ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |

• ଚାରା ଉଦ୍ଭିଦଗୁଡିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଅବସ୍ଥାରେ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲେ ତାହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଦ୍ଭିଦରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ବଂଶବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ |

ସପୁଷ୍ପକ ଉଦ୍ଭିଦରେ ଲିଙ୍ଗୀୟ ଜନନ : -

• ଆବୃତବୀଜୀ ଉଦ୍ଭିଦ ଗୁଡିକରେ ଜନନ ଅଂଶ ଗୁଡିକ ଫୁଲ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାଏ |

• ଫୁଲର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ପୁଂକେଶର ଓ ଫଳିକା ଚକ୍ରର ଫଳିକା ହେଉଛି ଫୁଲର ଜନନ ଅଂଶ |

• ଜନନ ଅଂଶ ଗୁଡିକରେ ଜାୟକ  କୋଷ ଗୁଡିକ ରହିଥାନ୍ତି |

• କେବଳ କେଶର ବା ଫଳିକା ଚକ୍ର ଥିଲେ ଫୁଲଗୁଡିକୁ ଏକଲିଙ୍ଗୀ ଫୁଲ ଏବଂ ଉଭୟ ଥିଲେ ଫୁଲ ଗୁଡିକୁ ଦ୍ଵିଲିଙ୍ଗୀ ଫୁଲ କୁହାଯାଏ |

ପରାଗ ସଙ୍ଗମ ବା ପରାଗଣ : -

• ଫୁଲଗୁଡିକରେ ଥିବା ପରାଗରେଣୁ ଗୁଡିକ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମ ଦ୍ଵାରା ଆସି ଫୁଲର  ଗର୍ଭଶୀର୍ଷରେ ପଡ଼େ |

• ଗୋଟିଏ ଫୁଲର ପରାଗରେଣୁ ସେହି ଫୁଲର ଗର୍ଭଶୀର୍ଷରେ ପଡି ଡିମ୍ବାଣୁକୁ ସମାୟିତ କଲେ, ତାହାକୁ ସ୍ଵ - ପରାଗଣ କୁହାଯାଏ |

• ଗୋଟିଏ ଫୁଲର  ପରାଗରେଣୁ ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମ ଦ୍ଵାରା ଆସି ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଫୁଲର  ଗର୍ଭଶୀର୍ଷରେ ପଡି ଡିମ୍ବାଣୁକୁ ସମାୟିତ କଲେ, ତାହାକୁ  ପରପରାଗଣ କୁହାଯାଏ |

• ଗର୍ଭଶୀର୍ଷରେ ଥିବା  ଏକ ଅଠାଳିଆ ପଦାର୍ଥ ଦ୍ଵାରା ପରାଗରେଣୁ ଆସି ସେଠାରେ ଲାଗିରହେ ଓ ପରେ ଅଙ୍କୁରିତ ହୁଏ |

ଫଳିକା ଓ ଗର୍ଭାଶୟ :-

• ଫଳିକା ତିନୋଟି ଅଂଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ | ଯଥା : -

1.      ସ୍ଫୀତ ନିମ୍ନଭାଗ ଗର୍ଭାଶୟ

2.      ମଧ୍ୟଭାଗ ଗର୍ଭଦଣ୍ଡ

3.      ଉପରିଭାଗ ଗର୍ଭଶୀର୍ଷ

• ଡିମ୍ବକଟି ଗୋଟିଏ ବୃନ୍ତଦ୍ଵାରା ଗର୍ଭାଶୟ ସହ ଲାଗି ରହିଥାଏ |

• ଡିମ୍ବକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଡିମ୍ବକାୟାକୁ ଆବୃତ କରି ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ଆଚ୍ଛଦ  ଥାଏ ଏବଂ ଆଚ୍ଛଦର  ଅଗ୍ରଭାଗର ମିଳନ ସ୍ଥାନରେ ଗୋଟିଏ ଛିଦ୍ର ରହିଥାଏ ଯାହାକୁ ବୀଜରନ୍ଧ୍ର କୁହାଯାଏ |

• ଡିମ୍ବକାୟାରେ ଗୋଟିଏ ଭୂଣାଶୟ  ଥାଏ ଏବଂ ଭୂଣାଶୟର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ଗୋଟିଏ ଡିମ୍ବକୋଷ  ଓ ତାହାର ଦୁଇପାଖରେ ଦୁଇଟି ସହାୟକ କୋଷ ରହିଥାଏ |

• ଭୂଣାଶୟ ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଲାଗି ଲାଗି ରହିଥିବା ଦୁଇଟି ନ୍ୟଷ୍ଟିକୁ ମେରୁନ୍ୟଷ୍ଟି କୁହାଯାଏ| ସମାୟନ  ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଦୁଇଟି ନ୍ୟଷ୍ଟି ମିଳିତ ହୋଇ ଦ୍ଵିତୀୟକ ନ୍ୟଷ୍ଟିରେ ପରିଣତ ହୁଅନ୍ତି |

ସମାୟନ : -

• ପରାଗରେଣୁ ଗର୍ଭଶୀର୍ଷରେ ପଡିବା ପରେ ତାହାର ବାହାର ଆବରଣଟି ଫାଟିଯାଏ ଫଳରେ ଭିତର ଆବରଣଟି ଗୋଟିଏ ନଳୀ ଆକାରରେ ବାହାରେ ଓ ପରାଗ ଅଙ୍କୁରିତ ହୁଏ ଏବଂ ନଳୀଟି  ଗର୍ଭଦଣ୍ଡ ଦେଇ ଭ୍ରୂଣାଶୟ ଆଡ଼କୁ ବଢ଼େ | ଏହାକୁ ପରାଗ ନଳୀ କୁହାଯାଏ |

• ପରାଗ ଅଙ୍କୁରିତ ହେବା ସମୟରେ ଏହା ସମବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଥମେ ଅଙ୍ଗୀୟ କୋଷ ଓ ଜନନ କୋଷ ସୃଷ୍ଟି କରେ |

• ଜନନ କୋଷ ପୁଣି ସମବିଭାଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା  ଦୁଇଟି ପୁଂଯୁଗ୍ମକ ସୃଷ୍ଟିକରେ |

• ପରାଗ ନଳୀ ବିଜରନ୍ଧ୍ର ମଧ୍ୟ ଡେଇ ଡିମ୍ବାଶୟରେ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଭ୍ରୂଣାଶୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ଏବଂ  ସେଠାରେ ନଳୀର ଅଗ୍ରଭାଗ ଫାଟିଯିବା ଫଳରେ ପୁଂଯୁଗ୍ମକ ଦ୍ୱୟ ଭ୍ରୂଣାଶୟ ମଧ୍ୟକୁ ଚାଲିଆସନ୍ତି |

• ଗୋଟିଏ ପୁଂଯୁଗ୍ମକ ସ୍ତ୍ରୀ ଯୁଗ୍ମକ ବା ଡିମ୍ବକୋଷ ସହିତ ମିଳିତ ହୋଇ ଯୁଗ୍ମଜ ଗଠନ କରନ୍ତି | ଏଥରୁ ଭ୍ରୂଣର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥାଏ |

• ଅନ୍ୟ ପୁଂଯୁଗ୍ମକଟି, ଦ୍ଵିତୀୟକ ନ୍ୟଷ୍ଟି ସହିତ ମିଶି ଭ୍ରୂଣପୋଷ  ନ୍ୟଷ୍ଟି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତି ଯାହା ବର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଣୁ  ଭ୍ରୂଣକୁ ପୋଷକ ଯୋଗାଇଥାଏ |

• ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ନଳୀ ନ୍ୟଷ୍ଟିଟି ପରାଗ ନଳୀ ଭିତରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ |

• ସପୁଷ୍ପକ ଆବୃତବୀଜୀ ଉଭିଦରେ ଦୁଇଟି ସମାୟନ କ୍ରିୟା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ |ଯଥା : -

1.      ଗୋଟିଏ ପୁଂଯୁଗ୍ମକ ସହିତ ଡିମ୍ବାଣୁ ବା ଡିମ୍ବକୋଷର ସମାୟନ

2.      ଦ୍ଵିତୀୟକ ନ୍ୟଷ୍ଟି ସହିତ ଦ୍ଵିତୀୟ ପୁଂଯୁଗ୍ମକର ମିଳନ

• ସପୁଷ୍ପକ ଉଭିଦର ଏହି ପ୍ରକିୟାକୁ ଦ୍ଵିସମାୟନ କୁହାଯାଏ |

• ସମାୟନ ପରେ ଯୁଗ୍ମଜ ବାରମ୍ବାର ବିଭାଜିତ ହୋଇ ଡିମ୍ବକ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଭ୍ରୂଣ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ଏବଂ ଭ୍ରୂଣଟି ଏକ କଠିନ ଆବରଣ  ଦ୍ଵାରା ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ମଞ୍ଜିରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ | ଏହି ସମୟରେ ଡିମ୍ବାଶୟର ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଫଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ |

• ମଞ୍ଜି ଭିତରେ ଥିବା ଭ୍ରୂଣଟି ଉପଯୁକ୍ତ ପାରିପାର୍ଶ୍ୱିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଅଙ୍କୁରିତ ହୋଇ ନୂତନ ଉଦ୍ଭିଦରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୀଜ ଅଙ୍କୁରୋଦ୍ଗମ କୁହାଯାଏ |

2.       କୋରକୋଦଗମ୍ :-

•  କେତେକ ଏକକୋଷୀ (ଯଥା : ସ୍ପଞ୍ଜ) ପ୍ରାଣୀ ଓ କେତେକ ବହୁକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ (ଯଥା : ହାଇଡ୍ରା) କୋରକଦଗମ୍ ଉପାଯରେ ଜନନ ଦ୍ଵାରା ନିଜର ବଂଶ ବିସ୍ତାର କରନ୍ତି |

•  କୋରକୋଦଗମ୍  ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଯଥା : -

a)      ବାହ୍ୟ କୋରକୋଦଗମ୍

b)      ଅନ୍ତଃ କୋରକୋଦଗମ୍

a)      ବାହ୍ୟ କୋରକୋଦଗମ୍ :-

• ଅନୁକୂଳ ପରିସ୍ଥିତିରେ ସୁସ୍ଥ ଏବଂ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ହାଇଡ୍ରା ବାହ୍ୟ କୋରକୋଦଗମ୍  ଉପାୟରେ ବଂଶ ବିସ୍ତାର କରିଥାଏ |

• ପ୍ରଥମେ ହାଇଡ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରକାର କୋଷଗୁଡିକ ଏକାଠି ହୋଇ ଏକ ଆବୁ ପରି କୋରକ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି | ଯାହାକୁ ବାହ୍ୟ କୋରକୋଦଗମ୍ ଅଞ୍ଚଳ କୁହାଯାଏ |

•  କୋରକର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ଥିବା ତାରା ପରି ପାଟିର ଚାରିପାଖରେ ଛୋଟ ଛୋଟ କର୍ଷିକା ଦେଖାଯାଏ | ଫଳରେ ଏହା ଛୋଟ ହାଇଡ୍ରା ପରି ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୋଇଥାଏ |

• ଛୋଟ ହାଇଡ୍ରାଟି ମାତୃଶରୀର ସହିତ ଲାଗିରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ କର୍ଷିକା ଦ୍ଵାରା ଖାଦ୍ୟ  ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ |

•  ଅପତ୍ୟ ହାଇଡ୍ରାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବଡ ହୋଇସାରିବା ପରେ ମାତୃଶରୀରରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ପରିବେଶରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାପନ କରେ |

• ପ୍ରକ୍ରିୟାଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ପାଇଁ 48 ରୁ 96 ଘଣ୍ଟା ସମୟ ଲାଗିଥାଏ |

b)   ଅନ୍ତଃ କୋରକୋଦଗମ୍ :-

• ପ୍ରତିକୂଳ ପରିସ୍ଥିତିରେ ସ୍ପଞ୍ଜ ନିଜ ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଜେମ୍ୟୁଲ୍ ତିଆରି କରେ |

• ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଆରମ୍ଭରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପ୍ରକାରର କେତେକ କୋଷ ଆର୍କିଓସାଇଟ୍ ଏକତ୍ରିତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ଚାରିପଟେ କଠିନ ଆବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରି  ଜେମ୍ୟୁଲ୍  ରେ ପରିଣତ ହୁଏ |

• ଅନୁକୂଳ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଜେମ୍ୟୁଲ୍  ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କୋଷଗୁଡିକ ମାଇକ୍ରୋପାଇଲ୍  ନାମକ ଏକ ରନ୍ଧ୍ର ଦ୍ଵାରା ବାହାରକୁ ଆସି  ନୂଆ ସ୍ପଞ୍ଜ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି|

ପୁନରୁଦ୍ଭବନ : -

• ପୁନରୁଦ୍ଭବନ ଏକ ଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ | କିଛି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶରୀରର ଏହା ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାତ୍ର |

• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରରୁ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଖଣ୍ଡରୁ ଏକ ନୂତନ ଜୀବ ଜୀବ ଜାତ ହୋଇଥାଏ | (ହାଇଡ୍ରା)

• ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରରେ ଥିବା ଏକ ବିଶେଷ  ପ୍ରକାର ସର୍ବପ୍ରସୂ ବା ପୂର୍ଣ୍ଣବିଭବୀ କୋଷ ରହିଥାଏ ଯାହାକି ଶରୀରର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର କୋଷ ବା ଟିସୁ ତିଆରି କରିପାରେ, ଫଳରେ କଟିଯାଇଥିବା ଅଂଶରୁ ଏକ ନୂଆ ପ୍ରାଣୀ ଜାତ ହୁଏ।

ମାନବର ଲିଙ୍ଗୀୟ ଜନନ :-

• ମାନବ ପ୍ରଜନନ ଜରିଆରେ ବଂଶବିସ୍ତାର କରିଥାନ୍ତି | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଉଭୟଙ୍କର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦାୟିତ୍ଵ ରହିଥାଏ |

• ଏହି ସମୟରେ କିଶୋରକିଶୋରୀମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଅନେକ ଗାଠନିକ, କ୍ରିୟାତ୍ମକ ଏବଂ ଆବେଗିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଇଥାଏ | ଏବଂ ପ୍ରଜନନ ଅଙ୍ଗର ବିକାଶ ଘଟେ ଏବଂ ଉଭୟେ ସନ୍ତାନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ହାସଲ କରନ୍ତି |

ଯୁଗ୍ମକଜନନ :-

•  ଏହା ଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ରାଶୟରେ ଶୁକ୍ରାଣୁ ଓ ଡିମ୍ବାଶୟରେ ଡିମ୍ବାଣୁ  ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |

• ଶୁକ୍ରାଣୁ ଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ରାଣୁ ଏବଂ ଡିମ୍ବାଣୁ ଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ଡିମ୍ବାଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ |

ଶୁକ୍ରାଣୁଜନନ :-

• ପୁରୁଷର ଶୁକ୍ରାଶୟ ଶୁକ୍ର ଉତ୍ପତ୍ତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ନଳିକା ବା ଶୁକ୍ରଜନ ନଳିକା ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ |

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ନଳିକାର ଆବରଣରେ ରହିଛି ଆଦିଜାୟକ କୋଷ ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ଜର୍ମିନାଲ ଏପିଥିଲିୟମ୍ ବା ଜନନ ଅଧିଚ୍ଛଦ ଏବଂ ଏଥିରେ ଥିବା କୋଷଗୁଡିକର ସମବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ମୂଳ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ |ଏହାକୁ ପ୍ରଗୁଣନ ପ୍ରାବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ

• ମୂଳଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷ ଗୁଡିକର ଆକାରରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ପ୍ରାଥମିକ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥାନ୍ତି | ଏହି ଅବସ୍ଥାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରାବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ |

•  ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷରେ ଅର୍ଦ୍ଧ ବିଭାଜନ ଘଟି ଦୁଇଟି ଦ୍ଵିତୀୟକ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ |

• ଦ୍ଵିତୀୟକ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷର ଗୁଣସୁତ୍ର ସଂଖ୍ୟା ଅର୍ଦ୍ଧେକ ହୋଇଥାଏ |

• ପୁନର୍ବାର ଦ୍ଵିତୀୟକ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷ,  ଦ୍ଵିତୀୟ ଅର୍ଦ୍ଧ ବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ଦୁଇଟି ପ୍ରାକ୍ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ |

• ପରବର୍ତ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପ୍ରାକ୍ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷ ଗୁଡିକରେ ବିଭିନ୍ନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ପରିବର୍ଦ୍ଧନ ଅର୍ଥାତ୍ ବିଭେଦନ ଫଳରେ ଏକ ଗତିଶୀଳ ଶୁକ୍ରାଣୁରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାଟିକୁ ସ୍ପର୍ମିଓ-ଜେନେସିସ୍ କୁହାଯାଏ |

• ପ୍ରାଥମିକ ଶୁକ୍ରାଣୁ କୋଷରୁ ଶୁକ୍ରାଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବଧିକୁ ପରିପକ୍ଵନ ପ୍ରାବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ |

ଶୁକ୍ରାଣୁ :-

• ଶୁକ୍ରାଣୁ ଏକ ଲମ୍ବ ଲାଞ୍ଜବିଶିଷ୍ଟ କୋଷ | ଏହା ତିନୋଟି ଅଂଶରେ ବିଭକ୍ତ ଯଥା :

ଅଗ୍ରଖଣ୍ଡ ବା ହେଡ୍

ମଧ୍ୟଖଣ୍ଡ

ଲାଞ୍ଜ

• ଶୁକ୍ରାଣୁର ହେଡ୍ ରେ ଗୋଟିଏ ପାଖରେ ରହିଛି ଅଗ୍ରପିଣ୍ଡକ, ଏହା ପଛକୁ କୋଷ ନ୍ୟଷ୍ଟି ରହିଛି | ମଧ୍ୟଖଣ୍ଡରେ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ରହିଛି |

• ହେଡ୍ ଓ ମିଡିଲ୍ ପିସ୍ ଭିତରେ ଥିବା ଗ୍ରୀବା ବା ନେକ୍ ରେ ସେଣ୍ଟ୍ରିଓଲ୍, ନ୍ୟଷ୍ଟିକୁ ଲାଗିକି ରହିଥାଏ |

• ମଧ୍ୟଖଣ୍ଡ ପଛକୁ ସୂତା ପରି ଲାଞ୍ଜ ଲମ୍ବିଛି , ଯାହା ଶୁକ୍ରାଣୁ ଚଳନରେ ସହାୟତା କରେ |

ଡିମ୍ବାଣୁଜନନ:-

• ସ୍ତ୍ରୀ-ଯୁଗ୍ମକ ବା ଡିମ୍ବାଣୁ,  ଡିମ୍ବାଣୁ ଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ |

• ଡିମ୍ବାଶୟର ଆବରଣରେ ଥିବା ଆଦିଜାୟକ କୋଷ ବିଭାଜନ ଫଳରେ ମୂଳ ଡିମ୍ବାଣୁ କୋଷ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ | ଏହାକୁ ପ୍ରଗୁଣନ ପ୍ରାବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ |

• ମୂଳ ଡିମ୍ବାଣୁ କୋଷ ଆକାରରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ପ୍ରାଥମିକ ଡିମ୍ବାଣୁ କୋଷରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ | ଏହି ସମୟରେ ମୂଳ ଡିମ୍ବାଣୁ ଚାରିପାଖରେ ଖାଦ୍ଯ ଯୋଗାଉଥିବା କୋଷ ଘେରି ରହିଥାନ୍ତି |

• ପ୍ରାଥମିକ ଡିମ୍ବାଣୁ କୋଷର ଅର୍ଦ୍ଧବିଭାଜନ ଘଟିବା ଫଳରେ ଅର୍ଦ୍ଧେକ ସଂଖ୍ୟକ ଗୁଣସୂତ୍ର ଥିବା ୨ ଟି ଅପତ୍ୟ କୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ |

• ଅପତ୍ୟ କୋଷ ଦୁଇଟିରେ କୋଷଜୀବକ ପରିମାଣ କମ୍ ବେଶି ହେବାରୁ  ଗୋଟିଏ କୋଷ ଅନ୍ୟ କୋଷଠାରୁ ଆକାରରେ ବଡ |

•  ବଡ କୋଷଟିକୁ ଦ୍ଵିତୀୟକ ଡିମ୍ବାଣୁ କୋଷ ଏବଂ ଛୋଟ କୋଷଟିକୁ ପ୍ରଥମ ପୋଲାର ବଡି କୁହାଯାଏ |

• ଦ୍ଵିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଉଭୟ କୋଷରେ ସମ ବିଭାଜନ ହୋଇଥାଏ | ଫଳରେ ଯେଉଁ ଦୁଇଟି ଅପତ୍ୟ କୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ଦ୍ଵିତୀୟକ ଡିମ୍ବାଣୁ କୋଷରୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ବଡ |

• ବଡ କୋଷଟି ଡିମ୍ବାଣୁରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଛୋଟ କୋଷଟି ପୋଲାର୍ ବଡି |

ପୁରୁଷ ଜନନ ତନ୍ତ୍ର :-

•  ପୁରୁଷ ଜନନ ତନ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ | ଯଥା : -  ଶୁକ୍ରମୁଣି, ଶୁକ୍ରାଶୟ,  ଶୁକ୍ର ବା ହୀନଳୀ,  ମୂତ୍ରମାର୍ଗ, ଶିଶ୍ନ  |

  i. ଶୁକ୍ରମୁଣି :-

• ପୁରୁଷ ଶରୀରରେ ରହିଥିବା ଦୁଇଟି ଶୁକ୍ରମୁଣି ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ଶୁକ୍ରାଶୟ ରହିଛି |

• ମାନବ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା ଠାରୁ  ଶୁକ୍ରମୁଣିର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବଦା  2°C କମ୍ ରହିଥାଏ |

•  ହାତୀ ଓ ତିମି ପରି ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶୁକ୍ରାଶୟଦୁଇଟି ଶରୀର ଭିତରେ ଥାଏ |

       ii.  ଶୁକ୍ରାଶୟ :-

• ପୁରୁଷ ଶରୀରରେ ଦୁଇଟି ଶୁକ୍ରାଶୟ ବା ମୁଷ୍କ ରହିଛି | ଏହା ନିଦା ଗୋଲାକାର ପିଣ୍ଡ ଏବଂ ବହୁ ବହୁ ଶୁକ୍ରଜନ ନଳିକାକୁ ନେଇ ଗଠିତ |

• ଲେଡିଗ୍ କୋଷରୁ ଟେଷ୍ଟୋଷ୍ଟେରନ୍ ନାମକ ଏକ ପୁରୁଷ ହରମୋନ୍ କ୍ଷରିତ ହୁଏ |

• ଶୁକ୍ରଜନ ନଳିକା ଅଧିଚ୍ଛଦରେ ଥିବା କେତେକ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ବଡ ଓ ବିଶେଷ ଧରଣର ସର୍ଟୋଲି କୋଷ ଶୁକ୍ରାଣୁ ବିକାଶ ସମୟରେ ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇଥାଏ |

      iii.  ଶୁକ୍ରବାହୀନଳୀ :-

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶୁକ୍ରାଶୟରୁ ଗୋଟିଏ ଶୁକ୍ରବାହୀନଳୀ ବାହାରି ଉଦର ଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ |

• ଦୁଇପଟର ନଳୀ ମୂତ୍ରାଶୟର ମୂତ୍ରନଳୀ ସହିତ ମିଶି ମୂତ୍ରମାର୍ଗ ତିଆରି କରନ୍ତି |

     iv.   ମୂତ୍ରମାର୍ଗ :-

• ଉଭୟ ଶୁକ୍ରରସ ଓ ମୂତ୍ର, ମୂତ୍ରମାର୍ଗ ଦେଇ ଶିଶ୍ନର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ଥିବା ରନ୍ଧ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଶରୀର ବାହାରକୁ ବାହାରେ |

ସ୍ତ୍ରୀ ଜନନ ତନ୍ତ୍ର :-

• ମୁଖ୍ୟତଃ ଡିମ୍ବାଶୟ , ଡିମ୍ବବାହୀ ନଳୀ , ଗର୍ଭାଶୟ ଆଦିକୁ ନେଇ ସ୍ତ୍ରୀ ଜନନ ତନ୍ତ୍ର  ଗଠିତ |

     i.  ଡିମ୍ବାଶୟ :-

• ଉଦର ଗହ୍ଵରର ତଳ ଅଂଶରେ ଦୁଇଟି ଡିମ୍ବାଶୟ ରହିଛି |

• ଡିମ୍ବାଶୟର ଜାୟକ ଅଧିଚ୍ଛଦରୁ ଡିମ୍ବାଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଏବଂ ଏଥିସହିତ ଡିମ୍ବାଶୟରୁ ଇଷ୍ଟ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ପ୍ରୋଜେଷ୍ଟେରନ୍ ନାମକ ଦୁଇଟି ସ୍ତ୍ରୀ-ହରମୋନ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ |

• ଯୁବକ୍ରାନ୍ତି ପରେ ପ୍ରତି ମାସରେ ଗୋଟିଏ ପୂର୍ଣବିକଶିତ ଡିମ୍ବାଣୁ ,ଡିମ୍ବାଶୟରୁ ବାହାରି ଡିମ୍ବବାହିନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ଏବଂ ଏହାର ବିକାଶ ଏକ ପ୍ରାଥମିକ ଫଲିକଲ୍ ଭାବେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ |

• ପରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଏହା ଗ୍ରାଫିଆନ୍ ଫଳିକଲ୍ ର ରୂପ ଧାରଣ କରେ ଏବଂ ଏଥିରେ ପରିପକ୍ଵ ଡିମ୍ବାଣୁ ଥାଏ |

• ଡିମ୍ବାଣୁର ନିଜସ୍ଵ ପ୍ଲାଜ୍‌ମା ଝିଲ୍ଲୀ ଚାରିପଟେ ଜୋନା ପେଲ୍ୟୁସିଡା ନାମକ ଏକ ଅତିରିକ୍ତ ଝିଲ୍ଲୀ ଥାଏ | ଏହା କିଛି ଫଲିକଲ୍ କୋଷ ଦ୍ଵାରା ଘେରି ହୋଇ ରହିଥାଏ  ଏବଂ ଉକ୍ତ ଆବରଣକୁ କରୋନା ରେଡିଏଟା କୁହାଯାଏ |

• ଡିମ୍ବତ୍ସର୍ଗ ପରେ ଗ୍ରାଫିଆନ୍ ଫଲିକଲ୍ ଜାଗାରେ କର୍ପସ୍ ଲୁଟିୟମ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ | ଏଥିରୁ କ୍ଷରିତ ପ୍ରୋଜେଷ୍ଟିରନ୍ ହରମୋନ ଗର୍ଭାବସ୍ଥାକୁ ବଜାୟ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ |

ii. ଡିମ୍ବବାହୀ ନଳୀ :-

•  ସ୍ତ୍ରୀ ଶରୀରରେ ୨ ଟି ଡିମ୍ବବାହୀ ନଳୀ ରହିଛି ଯାହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ ୧୦ – ୧୨  ସେ.ମି. |

• ଡିମ୍ବବାହୀ ନଳୀଟି ଡିମ୍ବାଶୟ ପଟାକୁ କାହାଳୀ ଭଳି ଦେଖାଯାଏ ଏବଂ ଏହା ଅନ୍ୟ ପଟେ ଗର୍ଭାଶୟ ବା ଜରାୟୁକୁ ଖୋଲିଥାଏ |

• ଡିମ୍ବବାହୀ ନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ଡିମ୍ବାଣୁ ଓ ଶୁକ୍ରାଣୁର ସମାୟନ ହୋଇ ଯୁଗ୍ମଜ ସୃଷ୍ଟିହୋଇ ଗର୍ଭାଶୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ |

iii. ଗର୍ଭାଶୟ :-

•  ଏକ ଫମ୍ପା ଓ ପେଶୀବହୁଳ ଅଙ୍ଗ |

•  ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 7.5 ସେ.ମି  ଏବଂ ଚଉଡ଼ା 5.0 ସେ.ମି.

•   ଉଦର ଗହ୍ଵର ନିମ୍ନଭାଗରେ ଠିକ୍ ମୂତ୍ରାଶୟର ପଛକୁ ରହିଛି |

•  ଗର୍ଭାଶୟର ଆଗପଟ ଚଉଡ଼ା ଓ ପଛପଟକୁ ଏହା ନଳିଆ ଏବଂ ନଳିଆ ଅଂଶକୁ ଜରାୟୁ ଗ୍ରୀବା କୁହାଯାଏ |

•  ଗର୍ଭାଶୟର ଗ୍ରୀବା ବାହାରକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ |

ସମାୟନ ଓ  ସମାୟନ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଘଟଣା :-

•  ଡିମ୍ବାଣୁ ସହିତ ଶୁକ୍ରାଣୁର ମିଳନକୁ ସମାୟନ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ସମାୟନ ଦ୍ଵାରା ଯୁଗ୍ମଜ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |

•  ଯୁଗ୍ମଜ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପରେ ସମବିଭାଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ବାରମ୍ବାର ବିଭାଜିତ ହୋଇ ବ୍ଲାଷ୍ଟୁଲାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ |

• ବ୍ଲାଷ୍ଟୁଲା ବ୍ଲାଷ୍ଟୋସିଷ୍ଟ ରେ ପରିଣତ ହୋଇ ଗର୍ଭାଶୟ କାନ୍ଥରେ ଲାଗି ଭ୍ରୁଣବନ୍ଧ ବା ପ୍ଲାସେଣ୍ଟା ଜରିଆରେ ଗର୍ଭାଶୟ ସହିତ ଭ୍ରୁଣ ଜୈବିକ ସମ୍ବଦ୍ଧ ସ୍ଥାପନ କରେ | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅନ୍ତଃରୋପଣ କୁହାଯାଏ |

• ଭ୍ରୁଣ ପ୍ଲାସେଷ୍ଟା ଦ୍ଵାରା ମାଆ ଶରୀରରୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ଭ୍ରୂଣରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥିବା ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ମାଆ ଶରୀରକୁ ଆସିଥାଏ |

• ଅନ୍ତଃରୋପଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପରେ ଗାଷ୍ଟ୍ରୂଲେସନ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ତିନୋଟି ଜାୟକ ସ୍ତର ଯଥା :  ଏକ୍ଟୋଡର୍ମ , ମିସୋଡର୍ମ , ଏଣ୍ଡୋର୍ମ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଗାଷ୍ଟ୍ରୂଲା ତିଆରି ହୋଇଥାଏ |

• ଅଙ୍ଗବିକାଶ ଦ୍ଵାରା ତିନୋଟି ଜାୟକ ସ୍ତରରୁ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ , ଟିସୁ , ଓ ଅଙ୍ଗ ତନ୍ତ୍ର ତିଆରି ହୋଇସାରିବା ପରେ ଶେଷରେ ପୂର୍ଣବିକଶିତ ଶିଶୁ ପ୍ରସବ ଦ୍ଵାରା ମାଆ ଶରୀର ବାହାରକୁ ଆସେ।

ପରିବାର ନିୟୋଜନ:-

• ପରିବାରର ପିଲା ସଂଖ୍ୟା ସୀମିତ ରଖିବା ଓ ସନ୍ତାନ ଭିତରେ ଉଚିତ ବ୍ୟବଧାନ ରଖିବାର ପଦ୍ଧତିକୁ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କୁହାଯାଏ |

• 1952 ମସିହାରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଛି |

ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପଦ୍ଧତି :-

•  ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଉପାୟ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ, ଯଥା—

(i)  ସ୍ଥାୟୀ ପଦ୍ଧତି

(ii)  ଅସ୍ଥାୟୀ ପଦ୍ଧତି

i.         ସ୍ଥାୟୀ ପଦ୍ଧତି :-

• ସ୍ଥାୟୀ ପଦ୍ଧତିରେ ମହିଳା ବା ପୁରୁଷଙ୍କୁ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଯାଏ | ଫଳରେ ଭବିଷ୍ୟତରେ  ଆଉ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିନଥାଏ |

• ପୁରୁଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାରକୁ ଭାସେକ୍ଟୋମୀ ଓ ମହିଳା ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ  ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାରକୁ ଟ୍ୟୁବେକ୍ଟୋମି କୁହାଯାଏ |

ii.       ଅସ୍ଥାୟୀ ପଦ୍ଧତି  :-

• ସ୍ଥାୟୀ ପଦ୍ଧତି ପରି ଭାରତ ସରକାରଙ୍କର ପରିବାର ନିଯୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ବିଭିନ୍ନ ଅସ୍ଥାୟୀ ପଦଦତି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି, ଏହାଦ୍ୱାରା ପରିବାର ନିୟୋଜନ ବିଭିନ୍ନ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିଚାଳନା କରାଯାଏ |

• ସରକାରଙ୍କ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ବିଭାଗ ଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତିପ୍ରାପ୍ତ ଆଶାକର୍ମୀମାନେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବିଷୟରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଉଛନ୍ତି |

ମଣିଷ ଜନନ ସମ୍ପର୍କୀୟ ରୋଗ :-

• ମଣିଷ ଜନନ କ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରୋଗ ହୋଇଥାଏ | ଯଥା : ଗନେରିଆ, ସିଫିଲସ୍ , ଏଡସ ଇତ୍ୟାଦି |

ଏଡସ :-(AIDS: Acquired Immune Deficiency Syndrome)

• ଏହା ଏକ ରୋଗ ନୁହେଁ | ଏହା ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି ଧୀରେ ଧୀରେ ନଷ୍ଟ କରିଦେଇଥାଏ |

• ଫଳରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରୋଗ ହେଲେ ତାହା ଆଉ ଭଲ ହୁଏ ନାହିଁ |

• 1960 ମସିହା ଠାରୁ ଏଡ୍ସ ବିଷୟରେ ଖବର ମିଳୁଥିବା ବେଳେ 1981 ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ ଥର  ଉତ୍ତର ଆମେରିକାର ନ୍ୟୁୟର୍କ ଓ କାଲିଫର୍ଣ୍ଣିଆ ସହରରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଠାବ କରାଯାଇଥିଲା |

• ୧୯୮୬ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମଥର ଭାରତରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଠାବ କରାଯାଇଥିଲା |

• ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଔଷଧ ନଥିବାରୁ ଏହା ଚିନ୍ତାର କାରଣ ହୋଇଛି |

ଏଚ୍.ଆଇ.ଭି.:-

• ଏଡସ୍‌ ରୋଗ ଏଚ୍.ଆଇ.ଭି. ନାମକ ଭୂତାଣୁ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ |

• ପୁଷ୍ଟିସାରରେ ଗଠିତ ଖୋଳପା ମଧ୍ୟରେ ଭୂତାଣୁର ଆନୁବଂଶିକ ପଦାର୍ଥ ବା ଆର.ଏନ.ଏ ରହିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପଶ୍ଚଭୂତାଣୁ ବା ରେଟ୍ରୋଭାଇରସ୍ କୁହାଯାଏ |

ରୋଗପ୍ରକ୍ରିୟା :-

• ଏଡସ୍‌ ରୋଗ ହେବା ଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଶରୀରରେ ଟି-ଲିମୋସାଇଟ୍  ନାମକ ଏକ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତରକ୍ତ କଣିକାର ପରିମାଣ ଦ୍ରୁତଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଏ | ଫଳରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ରୋଗ ହୁଏ ତାହା ଭଲ ହୁଏ ନାହିଁ  |

• ସେହିପରି ଝାଡା, କାଶ ଲାଗିରହେ ; ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ର ଓ ସ୍ନାୟୁତନ୍ତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସମସ୍ଯା ଦେଖାଦିଏ ଏବଂ ପରିଶେଷରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ |

ଏଡସ ସଂକ୍ରମଣ : -

• ଆକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରୁ ରକ୍ତ ଗ୍ରହଣ ଏବଂ  ପୀଡିତା ମାଆ ଠାରୁ ତାର ଗର୍ଭସ୍ଥ ଶିଶୁକୁ  ଏବଂ ଭାରତରେ 85 ପ୍ରତିଶତ ଏଡ୍ସ ସଂକ୍ରମଣ ,ଏଡସ୍  ଆକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ଅନୈତିକ ଦୈହିକ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ ।

ଏଡସ୍  ଚିହ୍ନଟ :-

• ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏଚ୍ଆଇଭି ଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଛି କି ହୋଇନାହିଁ  ସେ ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ପାଇଁ ଏବେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପରୀକ୍ଷଣ ଉପଲବ୍ଧ ହେଲାଣି |

• ରକ୍ତରେ ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ଆଣ୍ଟିବଡ଼ିର ଉପସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ପରୀକ୍ଷଣକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିପାରିବା |  

୧.ରାପିଡ଼ ଏଚଆଇଭି ପରୀକ୍ଷଣ

                                ୨. ପରମ୍ପରାଗତ ପରୀକ୍ଷାଗାର ପରୀକ୍ଷଣ

         i. ରାପିଡ୍  ଏଚଆଇଭି ପରୀକ୍ଷଣ :-

• ଏହା ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଙ୍ଗୁଠି ଟିପରୁ ରକ୍ତ ନେଇ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ ଏବଂ  ୨୦ - ୩୦ ମିନିଟ ସମୟ ଲାଗେ |

• ଏଥିନିମନ୍ତେ  ବିଶେଷ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇନଥାଏ ଏବଂ ଭାରତର ସବୁ ରକ୍ତଭଣ୍ଡାରରେ ଉପଲବ୍ଧ |

       ii. ପରମ୍ପରାଗତ ପରୀକ୍ଷାଗାର ପରୀକ୍ଷଣ:-

• ଏଲାଇଜା ,  ଏଲଫା , ରିଟା , p24 ଟେଷ୍ଟ ଇତ୍ୟାଦି ପରମ୍ପରା ଗତ ପରୀକ୍ଷାଗାରର  ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ |

• ୱେଷ୍ଟର୍ଣ୍ଣ  ବ୍ଳଟିଙ୍ଗ କୌଶଳ ଏଡସ ଚିହ୍ନଟ ପାଇଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ କୌଶଳ ଠାରୁ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ଉପାୟ |

• ପ୍ରତିବର୍ଷ ଡିସେମ୍ବର 1 ତାରିଖକୁ ବିଶ୍ଵ ଏଡ୍ସ ଦିବସ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଏ |  

ସନ୍ତାନଧାରଣ ଓ ମା’ଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ :-

• ମହିଳାଙ୍କର ଗର୍ଭଧାରଣଠାରୁ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମନେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଘଟୁଥିବା ସମସ୍ତ ଘଟଣାବଳୀକୁ ‘ସନ୍ତାନଧାରଣ’ କୁହାଯାଏ |

• ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉଭୟରେ ମହିଳାଙ୍କର ଅବଦାନ ଯଥେଷ୍ଟ ମାତ୍ରାରେ ରହିଛି |

• ସେହିପରି  ଏକ ଜନକଲ୍ୟାଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମହିଳାଙ୍କର ଗର୍ଭଧାରଣଠାରୁ ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ତଥା ପ୍ରସବ ପରେ ଉଭୟ ମାଆ ଓ ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ନେବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଦାୟୀତ୍ୱ | ଏଥିପାଇଁ  ୨୦୦୫ ମସିହାରୁ “ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ” ପୁରା ବିଶ୍ୱରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି |

• ମିଶନ ଶକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଗୁଡିକ ହେଉଛି :

୧. ସବୁ ନାଗରିକଙ୍କ ନିକଟରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ପହଞ୍ଚାଇବା

୨. ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିବା

୩. ସଂକ୍ରମଣ ରୋଗର ପ୍ରତିକାର ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ,

୪. ସୁସ୍ଥ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟା ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ

୫. ଆଶାକର୍ମୀ ଓ ଅଙ୍ଗନବାଡ଼ି ପରି ସଂସ୍କାର ଦୃଢ଼ୀକରଣ ଇତ୍ୟାଦି

• ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ ସହିତ ସରକାର ଜନନୀ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଜନା, ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବାଳ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକଲ୍ୟାଣ  ଯୋଜନା ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କିଶୋର ସୁରକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଥାଏ |

ଜନନୀ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଜନା :-

•  ଉକ୍ତ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକର ପ୍ରସବ ପୂର୍ବ କାଳୀନ, ପ୍ରସବ କାଳୀନ ଓ ପ୍ରସବ ପର କାଳୀନ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟର ଯତ୍ନ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି |

• ପ୍ରସବ ପୂର୍ବରୁ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ଲୌହ ଓ ଫୋଲିକ୍‌ ଏସିଡ୍ ବଟିକା ବଣ୍ଟାଯାଉଛି ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ମାଗଣା ଆମ୍ବୁଲାନ୍‌ସ୍‌ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ବା ଜିଲ୍ଲା ଡାକ୍ତର ଖାନାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି |

• ବିଶ୍ଵ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସଂଗଠନ ଓ ୟୁନିସେଫ ପରି ବିଭିନ୍ନ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂସ୍ଥା ମାଆ ଓ ଶିଶୁ ମାନଙ୍କର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ ବୈଷୟିକ ଓ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ପାଇଁ ଉପକରଣମାନ ଯୋଗାଇ ଦେଉଛନ୍ତି |

• ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକଲକ୍ଷ ଶିଶୁଜନ୍ମରେ ୫୫୬ଜଣ ମାଆଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହେଉଥିବା ବେଳେ ୨୦୧୬ ମସିହା ବେଳକୁ ମାଆ ମୃତ୍ୟୁହାର ପ୍ରତି ଏକ ଲକ୍ଷ ଶିଶୁଜନ୍ମରେ ୧୩୦ରେ ପହଞ୍ଚିଛି |

•  ସେହିପରି ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି | ଏହା ଭାରତର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଏକ ବଡ଼ ସଫଳତା |