Rasayanika Pratikriya O Rasayanika Samikarana ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ (Chemical Reaction and Equations) Class 10 Physical Science Chapter 1 Question Answer

​

Chapter – 1 – ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ

1. ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିବା  ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ କେଉଁ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ନୁହେଁ ?

2PbO (s) + C(s) → 2Pb(s) + CO₂ (g)

a.     ଲେଡ୍ (Pb) ବିଜାରିତ ହେଉଛି |

b.     କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (CO₂) ଜାରିତ ହେଉଛି |

c.      କାର୍ବନ୍ (C) ଜାରିତ ହେଉଛି |

d.     ଲେଡ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (Pbo ) ବିଜାରିତ ହେଉଛି |

        i.            (a) ଓ (b)

      ii.            (a) ଓ (c)

    iii.            (a), (b) ଓ (c)

   iv.            ସମସ୍ତ ଉକ୍ତି

ଉ :  a) ଲେଡ୍ (Pb) ବିଜାରିତ ହେଉଛି |

b) କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (CO₂) ଜାରିତ ହେଉଛି |

2. Fe₂O₃ + 2Al → Al₂O₃ + 2Fe
ଉପରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଟି ଏକ |
a. ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
b. ଦ୍ଵୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
c. ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟ
d. ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
ଉ : d. ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
3. ଲଘୁ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍‌କୁ ଲୁହାଗୁଣ୍ଡରେ ମିଶାଇଲେ କ’ଣ ଘଟେ ? ଠିକ୍ ଉତ୍ତରରେ ଟିକ୍ (√ ) ଚିହ୍ନ ଦିଅ |
a.  ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |
b. ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |
c. କ୍ଲୋରିନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ ହାଇଡ୍ରିକସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |
d. ଲୌହ ଲବଣ ଓ ଜଳ  ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |
ଉ : a.  ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |

4. ଏକ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ କ’ଣ ? ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ସମତୁଲ ହେବା ଉଚିତ ?
ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ : କୌଣସି ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣର ପ୍ରତିକାରକ ପାର୍ଶ୍ଵ ଓ ଉତ୍ପାଦ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ସମାନ ଥିଲେ ତାହାକୁ  ତାହାକୁ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ କୁହାଯାଏ |

• ବସ୍ତୁତ୍ୱ ସଂରକ୍ଷଣ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ବସ୍ତୁତ୍ଵର ସୃଷ୍ଟି ବା ବିନାଶ ହୁଏ ନାହିଁ |
• ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣର ପ୍ରତିକାରକ ପାର୍ଶ୍ଵର ମୌଳିକ ଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଉତ୍ପାଦ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥିବା ମୌଳିକ ଗୁଡିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ସହ ସମାନ ହେବ |
• ଏଥିପାଇଁ ବାମପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୌଳିକ ମାନଙ୍କର ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵସ୍ଥ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ସମାନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ | 

5. ନିମ୍ନଲିଖିତ  ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣରେ ଲେଖି ସେଗୁଡ଼ିକ ସମତୁଲ କର | a. ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ସହିତ ମିଳିତ ହେଲେ ଏମୋନିଆ ହୁଏ | ଉ : N₂ +H₂ →NH₃ ସମତୁଲ ସମୀକରଣ : N₂ + 3H₂→ 2NH₃ 

b. ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ବାୟୁରେ ଜଳିଲେ ଜଳ ଓ ସଲ୍‌ଫର୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ହୁଏ | ଉ : H₂S + O₂ → H₂O + SO₂

2H₂S (g) + 3O₂(g) ) → 2SO₂ (g) + 2H₂O

C. ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଓ ଏଲୁମିନିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହେଲେ ବେରିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍‌ର ଅବକ୍ଷେପ ଏବଂ ଏଲୁମିନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ମିଳେ |
ଉ : BaCl₂ + Al₂ (SO₄)₃ → BaSO₄ + AICI₃ 

ସମତୁଲ ସମୀକରଣ
3BaCl₂ (aq) + Al₂ (SO₄)₃ → 3BaSO₄ (s) + 2AICI₂  

d. ପୋଟାସିୟମ୍ ଜଳ ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ପୋଟାସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ |
ଉ : K + H₂O → KoH + H₂ 

2K + 2H₂O → 2KoH  + H₂ 

6. ନିମ୍ନଲିଖିତ  ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣଗୁଡ଼ିକୁ ସମତୁଲ କର |
a.  HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂ + H₂O
ସମତୁଲ ସମୀକରଣ : 2HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca (NO₃)₂ + H₂O

b.  NaoH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + H₂O
ସମତୁଲ ସମୀକରଣ : 2NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + 2H₂O

c. NaCl + AgNo₃  → AgCl + N₂NO₃
ସମତୁଲ ସମୀକରଣ :  NaCl + AgNO₃  → AgCl + NaNO₃

d. BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + HCI
ସମତୁଲ ସମୀକରଣ :  BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + 2HCI

7. ନିମ୍ନଲିଖିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ |
a. କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ + କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ → କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ + ଜଳ
ଉ : ସୂଚକ ସମୀକରଣ : Ca (OH)₂ + CO₂ → CaCO₃ + H₂O

b. ଜିଙ୍କ୍ + ସିଲଭର୍‌ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ → ଜିଙ୍କ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ + ସିଲ୍‌ଭର୍
ଉ : ସୂଚକ ସମୀକରଣ: Zn + 2AgNO₃ → Zn(NO₃)₂ + 2Ag

C.  ଏଲୁମିନିୟମ୍ + କପର୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ → ଏଲୁମିନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ + କପର
ଉ : ସୂଚକ ସମୀକରଣ: Al + CaCl₂ → AlCl₃ + Cu

d. ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ + ପୋଟାସିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ → ବେରିୟମ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ + ପୋଟାସିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍
ଉ : ସୂଚକ ସମୀକରଣ: BaCl₂ + K₂SO₄ → BaSO₄ + 2KCI

8 . ନିମ୍ନଲିଖିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡିକ ପାଇଁ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ ଏବଂ ସେଗୁଡିକ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୂଚାଅ |
a. ଆଇରନ୍‌ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍‌ (କଠିନ) + ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ (ଜଳୀୟ) → ଆଇରନ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ (ଜଳୀୟ) + ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : FeS (s) + H₂SO₄ (ag) → FeSO₄ (ag) + H₂S (g) ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଟି ଦ୍ୱୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅଟେ |

b. ଜିଙ୍କ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ (କଠିନ) → ଜିଙ୍କ୍ ଅକସାଇଡ୍ (କଠିନ) + କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : ZnCO₃ (s) → ZnO(s) + CO₂ (g) ଏହା ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅଟେ |

c. ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ (ଗ୍ୟାସ୍) + କ୍ଲୋରିନ୍ (ଗ୍ୟାସ୍) → ହାଇଡ୍ରୋଜେନ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : H₂(g) + Cl₂ (g) → 2HCl (g)  ଏହା ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅଟେ |

(d) ମ୍ୟାଗ୍‌ନେସିୟମ (କଠିନ) + ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍ (ଜଳୀୟ) → ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ (ଜଳୀୟ) + ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : Mg (s) + 2HCl (ag) → MgCl₂ (ag) + H₂(g) ଏହା ଏକ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅଟେ |

9. ତାପଉତ୍ପାଦୀ ଓ ତାପଶୋଷୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଉଦାହରଣ ଦିଅ |
ଉ : ତାପଉତ୍ପାଦୀ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା : ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ତାପଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ତାପଉତ୍ପାଦୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ |
ଉଦାହରଣ: 1  : କୋଇଲାର ଦହନ : c(s) +o₂(g)→co₂(g) ତାପ

ଉଦାହରଣ: 2  : ଉଦଜାନ ବା ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସର ଦହନ  : 2H₂ (g) + o₂(g)→2H₂O (l)

ତାପଶୋଷୀ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ତାପଶକ୍ତି ଶୋଷିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ତାପଶୋଷୀ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ |
ଉଦାହରଣ: 1 : ସିଲଭର୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ ବିଘଟନ ହେବା ଦ୍ଵାରା ସିଲଭର୍ ଓ କ୍ଳୋରିନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |

2AgCl(s) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ   2 Ag(s) +Cl₂(g)

10. ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାକୁ କାହିଁକି ଏକ ତାପଉତ୍ପାଦୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଭାବରେ ଧରାଯାଇଥାଏ ? ବୁଝାଅ |

ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାକୁ ଏକ ତାପ ଉତ୍ପାଦୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକାରଣ : ଆମେ ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟ ଯଥା : - ଭାତ, ରୁଟି , ଆଳୁ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଶ୍ଵେତସାର (Carbohydrate) ଥାଏ

ଏହି ଶ୍ଵେତସାରରୁ ପରିପାକ କ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ (C₆H₁₂O₆ ) ଜାତ ହୁଏ |

ଶରୀରରେ କୋଷରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଥାଏ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ର କାରଣ ହୁଏ ଓ ସେଥିରୁ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଶରୀରରେ ବିନିଯୋଗ ହୁଏ | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଶ୍ଵସନ (Respiration) କୁହାଯାଏ | ଏଥିପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୀକରଣଟି

C₆H₁₂O₆ (ag) + 6O₂ (ag) → 6CO₂(ag) + 6H₂O (l) + energy (ଶକ୍ତି)

11. ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ କାହିଁକି ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ବିପରୀତ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ? ଏହି ଦୁଇଟି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ |
ଉ : ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଦୁଇ ବା ତତୋଧିକ ପ୍ରତିକାରକରୁ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଉତ୍ପାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ | କିନ୍ତୁ ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ପ୍ରତିକାରକରୁ ଏକାଧିକ ସରଳତର ଉତ୍ପାଦ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ | ସେଥିପାଇଁ ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ବିପରୀତ ବୋଲି କୁହାଯାଏ |

କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ (cao)ଜଳ ସହ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଶମିତ ଚୂନ (slaked lime) ସୃଷ୍ଟି ହେବା ସହ ପ୍ରଚୁର ତାପଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ |

CaO(s)+H₂O(l)→Ca(OH)₂(aq)

କ୍ୟାଲସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ କୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ଓ କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି ଏକ ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା |

CaCo₃ (s)                                ତାପ           CaO(S)+CO₂(g)

ଚୂନପଥର ବା କ୍ୟାଲସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍                  କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍

12 .ତାପ, ଆଲୋକ କିମ୍ବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦିତ ହେଉଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ |
ଉ :  ତାପଦ୍ଵାରା ବିଘଟନ ର ଲେଡ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ କୁ ତାପପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଏହା ବିଘଟିତ ହୋଇ ଲେଡ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ଓ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |

 2Pb(NO₃)₂  ତାପ      2PbO     +     4NO₂       +       O₂(g)

ଲେଡ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍       ଲେଡ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍      ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍       ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍
ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଦ୍ଵାରା :

ସିଲଭର୍ ବ୍ରୋମାଇଡ୍ (AgBr) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ ବିଘଟିତ ହୋଇ ସିଲଭର୍ ଓ ବ୍ରୋମିନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |

2AgBr (s) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ 2Ag (s) +Br₂ (g)​

ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଦ୍ଵାରା :

ଅମ୍ଳୀକୃତ ଜଳ ମଧ୍ୟଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହିତ କଲେ ଜଳ ବିଘଟିତ ହୋଇ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |

2H₂O(l) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି 2H₂(g) +O₂(g)

13. ବିସ୍ଥାପନ ଓ ଦ୍ଵୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ? ଏହି ଦୁଇ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ |

ଉ :  ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା : ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ମୌଳିକ କୌଣସି ଯୌଗିକର ମୌଳିକକୁ ଅପସାରଣ କରେ ତାହାକୁ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ |

ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମୀକରଣର ଉଭୟ ପ୍ରତିକାରକ ଓ ଉତ୍ପାଦ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଯୌଗିକ ଓ ମୌଳିକ ରହି ଥାଆନ୍ତି |

ଜିଙ୍କ୍ ଓ କପର ସଲଫେଟ୍ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବେଳେ ଜିଙ୍କ୍ କପର ସଲଫେଟ୍ ରୁ କପରକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରେ |                        Zn(s) + CuSO₄ (ag ) → ZnSO₄ (ag) + Cu(s)

କପର ସଲଫେଟ୍        ଜିଙ୍କ୍ ସଲଫେଟ୍

ଦ୍ଵୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା : ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଦୁଇଟି ପ୍ରତିକାରକ ମଧ୍ୟରେ ଆୟନ ବିନିମୟ ଘଟେ ତାହାକୁ ଦୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ |

ସୋଡିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ ଓ ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବେଳେ ସୋଡିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଓ ବେରିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |

Na₂So₄(aq) + BaCl₂(Aq)→   2NaCl(Aq)     +     BaSo₄ (s)

ସୋଡିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ ବେରିୟମ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ସୋଡିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍  ବେରିୟମସଲଫେଟ୍
14. ସିଲ୍‌ଭର୍ ଶୋଧନରେ, କପର୍ ଧାତୁ ଦ୍ଵାରା ସିଲ୍‌ଭର୍‌ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଦ୍ରବଣରୁ ସିଲ୍କଭରକୁ ଅପସାରଣ କରି ସିଲ୍‌ଭର୍ ନିଷ୍କାସନ କରାଯାଏ | ଏହା ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଟିକୁ ଲେଖ |
ଉ :  କପର ଧାତୁ ସିଲ୍‌ଭର୍‌ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା |

ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ Cu² ସହ ସିଲଭର୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଥିବା No₃  ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ କପର୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଓ ସିଲଭର୍ ବିସ୍ଥାପନ ଘଟେ |
Cu(s) + AgNO₃→ Cu(NO₃)₂(aq) + 2Ag (s)
15.ଅବକ୍ଷେପଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କହିଲେ କଣ ବୁଝ ? ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବୁଝାଅ |
ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଅବକ୍ଷେପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ଅବକ୍ଷେପଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ |

ଉଦାହରଣ : - ସୋଡିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ ସହ ସମାନ ପରିମାଣର ବେରିୟମ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ମିଶାଇଲେ ସୋଡିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେବା ସହ ବେରିୟମ – ସଲଫେଟ୍ ର ଧଳା ଅବକ୍ଷେପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |

ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା :

​Na₂So₄(aq) + BaCl₂(Aq) →    BaSo₄ (s) +     2NaCl(Aq)    

(ସୋଡିୟମ୍        ( ବେରିୟମ          (ସୋଡିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍)    (ବେରିୟମସଲଫେଟ୍)

ସଲଫେଟ୍ )         କ୍ଲୋରାଇଡ୍)

16. ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଗ୍ରହଣ ଓ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ ପରିହାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିମ୍ନଲିଖତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦୁଇଟିକୁ ବୁଝାଅ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଇଁ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ |

a) ଜାରଣ : କୌଣସି ପଦାର୍ଥ ସହିତ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଯୋଗ ହେଲେ ସେହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ଜାରଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ |

ଉଦାହରଣ : କପର୍ ସହ ଅମ୍ଳଜାନର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା କପର୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |
ସମୀକରଣ : 2cu +o₂ ତାପ 2cuo

ଉଦାହରଣ : କୋଇଲାର ବାୟୁରେ ଦହନ ହେଲେ କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |

C+O₂ ତାପ Co₂
17.ଏକ ଉଜ୍ଜଳ ବାଦାମୀ ବର୍ଷର ମୌଳିକ ‘X’କୁ ଗରମ କଲେ କଳା ହୋଇଯାଏ | ମୌଳିକ ‘X’ ଏବଂ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥ‌ିବା କଳା ଯୌଗିକର ନାମ ଲେଖ |
ଉ: ଉଜ୍ଜଳ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର ମୌଳିକ ‘X’ ହେଉଛି କପର୍ | ଏହାକୁ ଗରମ କଲେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା କଳା ଯୌଗିକଟିର ନାମ କପର୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ (cuo) |

 18. ଲୌହ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଆମେ କାହିଁକି ରଙ୍ଗ ଲଗାଇଥାଉ ?
ଉ : ଲୌହ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଏହା ଉପରେ ଏକ ଲୌହିତ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର ପ୍ରଲେପ ମାଡ଼ିଯାଏ | ଏହାକୁ ଲୁହାର କଳଙ୍କି କୁହାଯାଏ |

ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା ଯୋଗୁଁ ଏହାର କ୍ଷୟ ଘଟେ |

ଲୌହ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ରଙ୍ଗ ଲଗାଇବା ଦ୍ଵାରା ଲୁହା ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିପାରେ ନାହିଁ | ଯାହା ଫଳରେ କି ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଜନିତ ଧାତୁ କ୍ଷୟ ଘଟେ ନାହିଁ |

19. ତୈଳ ଓ ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟସାମଗ୍ରୀ ଥ‌ିବା ଡବା ମଧ୍ୟରେ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ କାହିଁକି ପ୍ରବେଶ କରାଯାଇଥାଏ ?

ତୈଳ ଓ ଚର୍ବି ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ସେମାନଙ୍କର ଜାରଣ ଘଟି ସେଥିରୁ ରହଣିଆ ଗନ୍ଧ ବାହାରେ |

ଏଥିଯୋଗୁଁ ତେଲ ଓ ଚର୍ବି ଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥର ଗନ୍ଧ ଓ ସ୍ଵାଦ ବଦଳିଯାଏ |

ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଏକ ପ୍ରତିକାରକ (Antioxidant)ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ତୈଳ ଓ ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀର ଜାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରତିହତ କରେ | ଫଳତଃ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀକୁ ଆଧିକ ଦିନ ଡବା ମଧ୍ୟରେ ସତେଜ ରଖାଯାଇପାରେ |

20. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଇଁ ଉଦାହରଣ ଦେଇ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଅ |
a. ସଂକ୍ଷାରଣ : ଲୌହ, କପର୍, ସିଲଭର୍ ଆଦି ଧାତୁ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଅମ୍ଳ ଇତ୍ୟାଦି ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କଲେ ଉକ୍ତ ଧାତଉଗୁଡିକର କ୍ରମଶଃ କ୍ଷୟ ଘଟେ | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଧାତୁର ସଂକ୍ଷାରଣ କୁହାଯାଏ |

ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଲୁହା ଉପରେ ଲୋହିତ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର ଏକ ଆସ୍ତରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ | ଏହାକୁ ଲୁହାର କଳଙ୍କି କୁହାଯାଏ |

ସେହିଭଳି ସିଲଭର୍ ଉପରେ ପଡୁଥିବା କଳା ଆସ୍ତରଣ ଏବଂ କପର୍ ଉପରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ସବୁଜ ଆସ୍ତରଣ ସଂକ୍ଷାରଣର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଅଟେ | 
b.  ରହଣିଆ ଅବସ୍ଥା :
ତୈଳ ଓ ଚର୍ବି ଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ସେମାନଙ୍କର ଜାରଣ ଘଟେ |

ଏହି ଜାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ସେହି ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥରୁ ଏକ ପ୍ରକାର ଗନ୍ଧ ବାହାରେ ଯାହାକୁ ରହଣିଆ ଗନ୍ଧ ବୋଲି କୁହାଯାଏ | ଚର୍ବି ଓ ତୈଳଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ଏହି ଅବସ୍ଥାକୁ ରହଣିଆ ଅବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ | ଏହାଦ୍ୱାରା ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ଗନ୍ଧ ଓ ସ୍ଵାଦ ବଦଳି ଯାଏ |