Rastra ରାଷ୍ଟ୍ର Class 6 Political Science Chapter 2

ଦ୍ଵିତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟ

ରାଷ୍ଟ୍ର

ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥ :

• ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ବିନ୍ଦୁ | ଆମ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭୂମିକା ଖୁବ୍ ବେଶି | କାରଣ, ଏହା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ସାମାଜିକ ତଥା ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ | ଏହା ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ |
• ରାଷ୍ଟ୍ର ସବୁଠାରୁ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ସଂଗଠନ ହୋଇଥିବାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସଂହମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ୱୟ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ |
• ରାଷ୍ଟ୍ର ଦ୍ଵାରା ହିଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉପଯୁତକ ବିକାଶ ହୋଇଥାଏ | କାରଣ, ସାଧାରଣ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନେକଗୁଡିଏ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାଏ | ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ତେଣୁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ସର୍ବଦା ଦରକାର ହୋଇଥାଏ | ରାଷ୍ଟ୍ରର ନୀତିନିୟମ ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରେ | 

ମନେରଖ : ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମତରେ, ପରିବାର ଓ ଗ୍ରାମମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୃଷ୍ଟି |

• ଅଧ୍ୟାପକ ଗାରନରଙ୍କ ମତରେ, ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ଭୋଗଦଖଲକାରୀ, ବାହ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମୁକ୍ତ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ ଅଧିବାସୀଙ୍କ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଆନୁଗତ୍ୟ ଲାଭ କରୁଥିବା ଏକ ସଙ୍ଗଠିତ ସରକାରର ଅଧିକାରୀ, ଊଣା ଅଧିକେ ଲୋକମାନଙ୍କର ସମ୍ପ୍ରଦାୟକକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କହନ୍ତି |

ରାଷ୍ଟ୍ରର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ/ଉପାଦାନ

• ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ରହିଛି | ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଜନସଂଖ୍ୟା, ଆୟତନ, ସରକାର ଓ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ |

ଜନସଂଖ୍ୟା

• ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ ପାଇଁ ଅଧିବାସୀ/ଜନସଂଖ୍ୟା ଆବଶ୍ୟକ | କାରଣ, ଜନ ମାନବ ଶୂନ୍ୟ ମରୁଭୂମି, ସାଗର ଓ ପଶୁମାନଙ୍କର ବାସସ୍ଥଳୀ ଜଙ୍ଗଲକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ | ଜନସଂଖ୍ୟା ବିନା ରାଷ୍ଟ୍ରର କଳ୍ପନା ଅସମ୍ଭବ | ଜନସଂଖ୍ୟାର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ନଥାଏ | ଏହା ଚୀନ ଓ ଭାରତ ଭଳି ବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର କିମ୍ବା ମୋନାକୋ ଓ ସାନମାରିନୋ ଭଳି ଜନ ବିରଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇପାରେ | ପ୍ରକୃତରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଜନସଂଖ୍ୟା ସେହି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆୟତନ ଓ ସମ୍ବଳ ଅନୁସାରେ ହେବା ଉଚିତ |
• ପ୍ଲାଟୋଙ୍କ ମତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟା ୫୦୪୦ ହେବା ଦରକାର | ଋଷୋଙ୍କ ମତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୦, ୦୦୦ ହେବା ଦରକାର |

 ଆୟତନ

• ଜନସଂଖ୍ୟା ପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ  ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂ-ଖଣ୍ଡ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ | ଏହା ନଥିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ | ତେଣୁ ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସୀମା ରହିବା ଦରକାର | ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଭୂଭାଗ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିଲେ ଆୟତନ ପାଇଁ କିଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟମ ନାହିଁ | ଏହା ରୁଷ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଓ ଚୀନ ପରି ଦେଶ ପରିସୀମା ବଡ ହୋଇପାରେ କିମ୍ବା ମୋନାକୋ ଓ ସାନମାରିନୋ ପରି ଛୋଟ ସୀମା ହୋଇପାରେ |

ସରକାର

• ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଙ୍ଗ | ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଭୂଭାଗରେ ଅଧିବାସୀ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସରକାର ନଥିଲେ ତାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ | ସରକାର ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଙ୍ଗଠନ | ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି | ସରକାର ଆଇନ୍‌ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ | ସରକାର ନଥିଲେ ଅରାଜକତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ରାଷ୍ଟ୍ର ତଥା ସମାଜ ଓ ବ୍ଯକ୍ତିର ସ୍ଥିତି ବିପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ |

ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ

• ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂରର୍ଶ ଉପାଦାନ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜୀବନ ଶକ୍ତି | ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସବୁଠାରୁ ବଡ କ୍ଷମତା, ଯାହା ଉପରେ କୌଣସି କ୍ଷମତା ନାହିଁ |  ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜ ଦେଶର ନାଗରିକ, ଗୋଷ୍ଠୀ, ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ |
• ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ “ସୁପରଆନସ୍” ରୁ ଆସିଅଛି | ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି “ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା” |
• ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି | ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଓ ବହିଃ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ |
• ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି, ନାଗରିକ, ଗୋଷ୍ଠୀ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରେ |
• ବହିଃ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ବଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ବୈଦେଶିକ ନୀତି ଓ ସମ୍ପର୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ |

ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପତ୍ତି ଓ ବିକାଶ

• ପ୍ରାଚୀନମତ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ଓ ଏହାର ଶାସକ ରାଜା ହେଉଛନ୍ତି ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧି |
• ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମର ପୁରାତନ ଟେଷ୍ଟମେଣ୍ଟ ଓ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ମନୁଶ୍ରୁତି ଓ ମହାଭାରତର ଭଗବାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି | ଭଗବାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି | ଏହି ମତକୁ ଐଶ୍ଵରିକ ସୃଷ୍ଟି ତତ୍ତ୍ଵ କୁହାଯାଏ |
• ଅନ୍ୟ ଏକ ମତ ଅନୁସାରେ ଶକ୍ତି ବା ଯୁଦ୍ଧ ଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ | ଯୁଦ୍ଧ ବା ଶକ୍ତିଦ୍ୱାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟି– ଏହି ମତବାଦକୁ ଶକ୍ତିତତ୍ତ୍ଵ କୁହାଯାଏ | ଏହି ପ୍ରକାର ପ୍ରଥା ଅତୀତରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା |
• ପିତା ବା ମାତାଙ୍କ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵର ରୂପାନ୍ତରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି- ଏହା ପିତୃଶାସିତ ଓ ମାତୃଶାସିତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କୁହାଯାଏ |
• ପରିବାରରୁ ବଂଶ ଓ ବଂଶରୁ ଗୋଷ୍ଠୀ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା | ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଛି |
• ଇଂରେଜ ଦାର୍ଶନିକ ହବସ୍‌, ଲକ୍ ଓ ଫରାସୀ ଦାର୍ଶନିକ ଋଷୋ “ସାମାଜିକ ଚୁକ୍ତି ମତବାଦ” ର ସମର୍ଥକ ଅଟନ୍ତି |
• ମନୁଷ୍ୟ ଚୁକ୍ତି କରି ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହେବା ମତବାଦକୁ “ସାମାଜିକ ଚୁକ୍ତି ମତବାଦ”  କୁହାଯାଏ |

ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଭିନ୍ନ ମତବାଦ
    ରକ୍ତଗତ ସମ୍ପର୍କ – ରକ୍ତଗତ ସମ୍ପର୍କରୁ ପରିବାର ବୃଦ୍ଧି ଓ କାଳକ୍ରମେ ବଂଶ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇ ସେହି ଗୋଷ୍ଠୀ ଶେଷରେ     ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ ହେଲା ।

• ଧର୍ମ – ଅତି ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଧର୍ମ ସାହାଯ୍ୟରେ ଐକ୍ୟଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରି ଲୋକମାନେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥିଲେ | ତେଣୁ ଧାର୍ମିକ ଏକତା ଯୋଗୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା |
• ଶକ୍ତି – ଅତୀତରେ ଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା କେତେଗୁଡିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରନିର୍ମାଣ ହୋଇଥିଲା | ରାଜାମାନେ ଯୁଦ୍ଧ ସାହାଯ୍ୟରେ ସୀମା ବୃଦ୍ଧି କରି ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରୁଥିଲେ | ଶକ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିଲା |
• ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି – ଯାଯାବର ଜୀବନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ମଣିଷ ଏକ ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ  ହେଲା |  ମଣିଷ ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ସୁରକ୍ଷାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍ଧି କଲା |
• ରାଜନୈତିକ ଚେତନା – ରାଷ୍ଟ୍ରଗଠନ ପାଇଁ  ରାଜନୈତିକ ଚେତନା ବା ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରମୁଖ ଉପାଦାନ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି | ଏହି ଚେତନା ବା ଇଚ୍ଛାଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି | ସମୟର ଅଗ୍ରଗତି ସହିତ ମନୁଷ୍ୟର ରାଜନୈତିକ ଚେତନାର ଅଗ୍ରଗତି ଘଟିଲା | ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ହୋଇପାରିଲା |

ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ

• ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ରାଯାଇଛି | ଯଥା –  ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟ |
• ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ – ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି, ବ୍ୟକ୍ତିର ସୁରକ୍ଷା ଓ ଦେଶର ସ୍ଵାଧୀନତା ରକ୍ଷାପାଇଁ ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଏ, ତାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ କୁହାଯାଏ |

ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :

• ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା, ଧନଜୀବନ ସୁରକ୍ଷା, ବହିଃଶତ୍ରୁ ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା, ଅନ୍ୟ ଦେଶ ସହ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନା |
• ଦେଶକୁ ବହିଃଶତ୍ରୁ ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା କରିବା |
• ଉତ୍ତମ ବୈଦେଶିକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରି ଅନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହ ସୁସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିବା |
• ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ନ୍ୟାୟ ଦେବା ପାଇଁ ଆଇନ୍ ଅଦାଲତର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା |
• ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟ – ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ କଲ୍ୟାଣପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟ କୁହାଯାଏ |

ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା:

• ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା
• କୃଷିର ଆଧୁନିକୀକରଣ, ଜଳସେଚନ ଓ ସମବାୟ ସଂସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି କରିବା |
• ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଜିନିଷର ଉଚିତ୍ ଦରରେ ଯୋଗାଣ ଓ ବିକ୍ରି |
• ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା |
• ଗମନାଗମନର ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉପଯୁକ୍ତ ପରିଚାଳନା କରିବା |
• ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଦ୍ଵାରା ମାନବ ସମ୍ବଳର ଉପଯୁକ୍ତ ବିନିଯୋଗ କରିବା |
• ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ଯବସ୍ଥା କରିବା |
• ବୃଦ୍ଧ/ବୃଦ୍ଧା ପିତାମାତୃ ହୀନ ଓ ଭିନ୍ନକ୍ଷମମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା |