- SCHOOL BOARDS
- BSE/CHSE ODISHA
- CLASS 8
- SCIENCE
- Odia Medium Class 8 Science Chapter 6 Combustion and Flame (ଦହନ ଓ ଶିଖା) Notes
Odia Medium Class 8 Science Chapter 6 Combustion and Flame (ଦହନ ଓ ଶିଖା) Notes
Language : Odia
LRNR provides this material totally free
Odia Medium Class 8 Science Chapter 6 Combustion and Flame (ଦହନ ଓ ଶିଖା) Notes
ଦହନ ଓ ଶିଖା
ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଆମେ ନିଆଁ ବା ଅଗ୍ନିର ବ୍ୟବହାର ଜାଣିଛେ | ଶୀତଦିନେ କାଠିକୁଟା ଜାଳି ଲୋକମାନେ ନିଆଁ ପୁଆଁନ୍ତି | ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସାଧାରଣ ଭାବେ “ଦହନ”କୁହାଯାଏ |
ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଚଳାଇବା ପାଇଁ ଇନ୍ଧନର ଦହନରୁ ଶକ୍ତି ମିଳିଥାଏ | କେତେକ ଇନ୍ଧନ ଜାଳି ଆମେ ଆଲୋକ ମଧ୍ୟ ପାଇଥାଉ |
ଦହନ ସମୟରେ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ ବାୟୁର ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ ଅକ୍ସାଇଡ ନାମକ ଯୌଗିକ ସୃଷ୍ଟି କରେ | ସେହି ଯୌଗିକ ହେଉଛି ଧଳାଚୂର୍ଣ୍ଣ |
ଦହନ ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ପଦାର୍ଥ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ କରି ତାପ ଓ ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି କରେ |
ଦହନ ପାଇଁ କ’ଣ ଆବଶ୍ୟକ ?
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳିପାରେ ତାକୁ ଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ |
ଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥକୁ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ବି କୁହାଯାଏ |
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳିପାରେ ନାହିଁ ତାକୁ ଅଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ ବା ଅବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ |
ଦହନ ପାଇଁ ବାୟୁ (ଅକସିଜେନ) ବା ବାୟୁ ଭଳି ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ |
ଦୁଇଟି ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ଘର୍ଷଣ ହେଲେ ତାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |
ତାପ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ପଦାର୍ଥ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ହିଁ ତାହା ଜଳିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥାଏ |
ଏହି ତାପମାତ୍ରାକୁ ଉକ୍ତ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ଜ୍ଵଳନ ତାପମାତ୍ରା କୁହାଯାଏ |
ଦହନପାଇଁ ସାଧାରଣତଃ ୩ ଟି କାରବାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡିଥାଏ |
i. ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ
ii. ଦହନରେ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ
iii. ପ୍ରଜ୍ଜ୍ଵଳନ ତାପମାତ୍ରା
ପ୍ରଜ୍ଜ୍ଵଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ :-
· ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ଵଳନ ତାପମାତ୍ରା ଅତି ନିମ୍ନ , ଖୁବ୍ ସହଜରେ ସେଥିରେ ନିଆଁ ଧରିପାରେ | ସେଗୁଡିକୁ ପ୍ରଜ୍ଵଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ |
ଉଦାହରଣ – ପେଟ୍ରୋଲ, ସ୍ପିରିଟ୍ , ଏଲ. ପି. ଜି (LPG), ସି. ଏନ. ଜି (CNG)
ନିଆଁ ଲାଗିଲେ କିପରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା : -
· ନିଆଁ ଲିଭାଇବା ପାଇଁ ଦମକଳ କେନ୍ଦ୍ରର ସାହାଯ୍ୟ ନିଆଯାଏ |
· ଦମକଳ ପାଣିଟାଙ୍କିରୁ ନିଆଁ ଉପରକୁ ପାଇପ ସାହାଯ୍ୟରେ ପାଣି ପକାନ୍ତି |
· ଜଳର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ ବା ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥଗୁଡିକର ତାପମାତ୍ରା ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଜ୍ଵଳନ ତାପମାତ୍ରା ଠାରୁ କମିଯାଏ | ଫଳରେ ନିଆଁ ବ୍ୟାପିପାରେ ନାହିଁ |
· ପକାଯାଉଥିବା ପାଣିରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଠାରୁ ଭାରୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଚାରିପଟେ ଏକ ଆସ୍ତରଣ ଆକାରରେ ଘେରିଥାଏ |
· ଫଳରେ ବାୟୁ (ଅକ୍ସିଜେନ୍) ନିଆଁ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ | ତେଣୁ ନିଆଁ ଲିଭିଯାଏ |
· ନିଆଁ ଲିଭାଇବାରେ ଜଳ ଏକ ଭଲ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ | ମାତ୍ର ଜଳ ସବୁପ୍ରକାର ନିଆଁକୁ ଲିଭାଇପାରେ ନାହିଁ |
ଯାନବାହାନରେ ନିଆଁ ନ ଲାଗିବା ପାଇଁ ସାବଧାନତା ଓ ଉପାୟ
· ନିରାପଦରେ ଗାଡି ଚଳାଇବା |
· ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ପାଖରେ ରଖିବା |
· ଗାଡି ଯାନବାହାନକୁ ଶ୍ରୁତିକଟୁ ଧ୍ଵନିରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା |
· ପ୍ରଜ୍ଵଳନଶିଳା ପଦାର୍ଥକୁ ପରିବହନ ନ କରିବା |
· ପେଟ୍ରୋଲ ଟାଙ୍କି ଓ ତେଲ ପାଇପ୍ ଯାଞ୍ଚ କରିବା |
· ନିରାପଦ ସ୍ଥାନରେ ଗାଡି ପାର୍କିଂ କରିବା |
ଦହନର ପ୍ରକାରଭେଦ : -
ଦ୍ରୁତ ଦହନ : -
· ଗୋଟିଏ ପେଟ୍ରୋଲ କିମ୍ବା ଡିଜେଲ୍ ଭିଜା କପଡ଼ା ଉପରକୁ ଜଳନ୍ତା ଡିଆସିଲି କାଠି ପକାଇଦେଲେ କପଡ଼ାଟି ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ ଜଳି ଉଠେ | ଏହିପରି ଡାହାଣକୁ ଦ୍ରୁତ ଦହନ କୁହାଯାଏ l
· ଏଥିରେ ପ୍ରଚୁର ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ | ଏହିଭଳି ଦହନ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ପଦାର୍ଥଗୁଡିକର ପ୍ରଜ୍ଵଳନ ତାପମାତ୍ରା ବହୁତ କମ୍ |
ସ୍ଵତଃ ଦହନ : -
· ଆପେ ଆପେ ସମ୍ପାଦିତ ହେଉଥିବା ଦହନକୁ ସ୍ଵତଃ ଦହନ କୁହାଯାଏ |
· ଧଳା ଫସଫରସ୍ କୁ ବାୟୁର ରଖିଲେ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ | ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମନ୍ଥର ବେଗରେ ଗତି କରି ଯେଉଁ ତାପଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ କରେ, ତାହା ଧଳା ଫସଫରସ୍ ର ପ୍ରଜ୍ଵଳନ ତାପମାତ୍ରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପହଞ୍ଚିଯାଏ | ଫଳରେ ଆପେ ଆପେ ଏହା ଜଳେ |
ବିସ୍ଫୋରଣ :-
· ବାରୁଦର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଅତି ଅଳ୍ପ ସମୟରେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ତାପ, ଆଲୋକ ଓ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ | ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଗ୍ୟାସ୍ ମଧ୍ୟ ସେ ସ୍ଥାନରେ ଖେଳିଯାଏ |
· ଏହିଭଳି ଦହନକୁ ବିସ୍ଫୋରଣ କୁହାଯାଏ |
ମୃଦୁ ଦହନ : -
· ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହେବା ଓ ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଦହନର ଉଦାହରଣ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି |
· ଏଭଳି ଦହନରେ ଆଖିଦୃଷ୍ଟିଆ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ନାହିଁ | ଦହନ ଏତେ ଧୀର ଗତିରେ ଚାଲିଥାଏ ଯେ ଦହନ ହେଉଛି ବୋଲି ଜାଣିହୁଏ ନାହିଁ |
· ଏପରି ଦହନକୁ ମୃଦୁ ଦହନ କୁହାଯାଏ |
ଶିଖାର ଗଠନ : -
ମହମବତୀ ଶିଖାରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ -
· ଶିଖାର କେନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ଦୀପ୍ତିହୀନ ମଣ୍ଡଳ (dark zone ) ର ତାପମାତ୍ରା ସବୁଠାରୁ କମ୍ |
· ଦୀପ୍ତିମାନ ମଣ୍ଡଳର (Luminous Zone ) ତାପମାତ୍ରା ତା’ଠୁ ବେଶୀ ଓ ଅତିଦୀପ୍ତ ମଣ୍ଡଳର (Non - Luminous Zone) ତାପମାତ୍ରା ସବୁଠାରୁ ବେଶୀ |
· ଦୀପ୍ତିହୀନ ମଣ୍ଡଳ ସାମାନ୍ଯ ଅନ୍ଧାରୁଆ ଦିଶେ |
· ଦୀପ୍ତିହୀନ ମଣ୍ଡଳରେ ମହମ କନିକାଗୁଡିକ ଆଂଶିକ ଦହନ ଘଟିଥାଏ | ଅତିଦୀପ୍ତ ମଣ୍ଡଳ ପ୍ରାୟ ଅଦୃଶ୍ଯ ବା ଈଷତ୍ ନୀଳ ରଙ୍ଗର ଦେଖାଯାଏ |
· ଏହା ହେଉଛି ଶିଖାର ବାହ୍ୟତମ ସ୍ତର |
ଇନ୍ଧନ (fuel ) : -
· କାଠ, କୋଇଲା ,କିରୋସିନି , ପେଟ୍ରୋଲ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାଳେଣି ବା ଇନ୍ଧନ |
· ଇନ୍ଧନ ଯାନବାହାନ ଚଳାଚଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବି ଦରକାର ହୁଏ |
· ଇନ୍ଧନ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କଠିନ , ତରଳ ଅଥବା ଗ୍ୟାସୀୟ ହୋଇପାରେ | ଏହା ପ୍ରାକୃତିକ କିମ୍ବା କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ମଧ୍ୟ ମିଳିପାରେ |
ଆଦର୍ଶ ଇନ୍ଧନ ( Ideal Fuel ) : -
1. ଗୋଟେଇ ଉତ୍ତମ, ଇନ୍ଧନ ଜାଣିବା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଗୁଣଗୁଡିକ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଏ |
2. ଏହାକୁ ଜାଳିଲେ ବେଶୀ ପାଉଁଶ, ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ବା ବର୍ଜ୍ୟ ବସ୍ତୁ ମିଳୁ ନ ଥିବ |
3. ଏହାକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ସୁବିଧାରେ ନେବା ଆଣିବା କରିହେଉଥିବ |
4. ଏହାର ଉଚ୍ଚ କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ ଥିବା ଅର୍ଥାତ ଅଳ୍ପ ଇନ୍ଧନରୁ ବେଶୀ ତାପଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥିବ |
5. ଏହା ଶସ୍ତା ଓ ସୁବିଧାରେ ସବୁଠାରେ ମିଳୁଥିବ |
6. ଏହାର ଦହନକୁ ସହଜରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରୁଥିବ |
ଇନ୍ଧନ ଦକ୍ଷତା : -
ଏକ କିଲୋଗ୍ରାମ ଇନ୍ଧନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନରୁ ଯେତିକି ପରିମାଣର ତାପମିଳେ ତାକୁ ସେ ଇନ୍ଧନର “କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ “ କୁହାଯାଏ |
ଏହାର କିଲୋଜୁଲ/ କିଲୋଗ୍ରାମ (kj /kg ) ଏକକରେ ମପାଯାଏ |
ଏହାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଏକକ ଗୁଡିକୁ ହେଉଛି kj/gram, joule/gram , joule/ kg baa calorie/gm ଇତ୍ୟାଦି |
ଯାହାର କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ ଯେତେ ବେଶୀ, ସେ ଇନ୍ଧନରୁ ସେତିକି ବେଶୀ ତାପ ମିଳିଥାଏ |
ଇନ୍ଧନ କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ
ଗୋବର ଘସି 6000 – 8000
କାଠ 17000 – 22000
କୋଇଲା 25000 – 33000
ପେଟ୍ରୋଲ 45000
କିରୋସିନି 45000
ଡିଜେଲ 45000
ମିଥେନ୍ 50000
ସି. ଏନ. ଜି 50000
ଏଲ୍ . ପି. ଜି 55000
ଜୈବଗ୍ୟାସ 35000 – 40000
ହାଇଡ୍ରୋଜେନ 150000
ଇନ୍ଧନର କ୍ଷତିକାରୀ ପ୍ରଭାବ : -
· କାଠ , କୋଇଲା , ଗୋବର ଘସି ଭଳି ଇନ୍ଧନର ଦହନରୁ କାର୍ବନ କଣିକାର ପରିମାଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ହେଲେ, ଶ୍ଵାସଜନିତ ରୋଗ ଯଥା – ଆଜମା , ବ୍ରୋଙ୍କାଇଟିସ୍ , ଯକ୍ଷ୍ମା ଇତ୍ୟାଦି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ |
· ଇନ୍ଧନଗୁଡିକର ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନରୁ କାର୍ବନ୍ ମନୋକ୍ସାଇଡ ନାମ ଏକ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ |
· ଅଧିକାଶଂ ଇନ୍ଧନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନରୁ କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ | ଏଥିଯୋଗୁଁ “ଗ୍ଲୋବାଲୱାର୍ମିଙ୍ଗ୍” କିମ୍ବା ପୃଥିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି |
· ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ଦହନରୁ ସଲଫର୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ | ଏହାଦ୍ୱାରା ଅମ୍ଳବୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ |
Truly Indian Brand
Truly Indian Brand